Rechter leert hoe je dubieus bijstandsbeleid 'judge proof'' kunt uitvoeren

De Europese Unie vaart sinds enkele decennia een duidelijk neoliberale koers, waarbinnen afbraak van de sociale zekerheid een hoge prioriteit geniet, en die leidt tot gevaarlijke sociale desintegratie. Protest tegen dat beleid is zelfs in sociaal-democratische kring niet meer te vinden. Daar is men zelf ook ‘hervormingsgezind’ geworden. Zelfs de rechterlijke macht werkt op eigen wijze mee aan het sociale afbraakbeleid. En laat zich daar ook nog eens flink voor betalen.

Louis van Overbeek

De Vlaamse publicist Geert van Istendael stelde in de onlangs door hem gehouden Huizinga-lezing de afbraak van de sociale zekerheid in de Europese Unie aan de kaak sinds daar vanaf de jaren tachtig een neoliberale koers is ingezet. Deze onder gebruikmaking van de economische crisis als een ‘shocktherapie’ à la Naomi Klein gerealiseerde uitverkoop van de in de naoorlogse jaren moeizaam als bescherming tegen ziekte, werkloosheid en een hoge leeftijd opgebouwde sociale zekerheid, die in Nederland serieus begon met de feitelijke afschaffing van de arbeidsongeschiktheidswet in 2006 en die inmiddels ook een verhoging van de pensioenleeftijd en een almaar extremere aanscherping van de bijstandswet behelst, vormt volgens Van Istendael een gevaar voor de Europese beschaving.

Ook de filosoof John Gray en de voorzitter van de Europese Anti-Racisme Beweging, Benjamin Abtan, wijzen erop dat de EU weliswaar in de jaren na WO II een motor voor harmonisering en vrede in Europa is geweest, maar zich juist nu, nu zij onlangs de Nobelprijs voor de Vrede kreeg toegekend, als een motor voor desintegratie en extremisme heeft ontwikkeld, die met haar rigoureuze bezuigingsmaatregelen in een toch al krimpende economie zorgt voor een onhoudbare sociale situatie, waarin nationalisme herleeft en opnieuw zondebokken worden aangewezen in de vorm van minderheden. Griekenland wordt in de armen van neonazi’s gedreven en soortgelijke bewegingen ontstaan elders in Europa. Onze ‘Denker des Vaderlands’, Hans Achterhuis, had in een omvangrijke studie het neoliberalisme al ontmaskerd als de zoveelste utopie. Wie, die niet mede in het neoliberale technocratencomplot zit, zou het niet met Van Istendael en zijn geestverwanten eens zijn?

Een van de meest verontrustende verschijnselen rond dit hele sloopproces, waarbij met de sociale zekerheid, zoals Van Istendael opmerkt, een kroonjuweel van de Europese geest - qua prestatie vergelijkbaar met de kathedralen van Noord-Frankrijk en de symfonieën van Beethoven - op de vuilnisbelt van de geschiedenis dreigt te worden geworpen, is het volstrekte uitblijven, vooral in Nederland, van vrijwel elke vorm van verontwaardiging of maatschappelijk protest: gemor valt nauwelijks te horen onder de bevolking, die door pers en media met hun al te nauwe banden met de politiek nauwelijks meer wordt voorgelicht. Vakbonden zijn verzwakt en zwijgen in plaats van stakingen te organiseren, sociaal- en christen-democratische politici volharden in het afschudden van hun ideologische veren tot ze zo kaal zijn als doodzieke papegaaien, en sommigen uit categorieën waarvan je het het minst zou verwachten, steken de slopers van de sociale zekerheid zelfs van harte een helpende hand toe.

Neem bijvoorbeeld de rechtspraak. De Arnhemse bestuursrechter en vice-president bij de rechtbank aldaar, mr. Erik Klein Egelink, die onder andere uitspraak gedaan heeft in de geruchtmakende zaak van ‘schoffelweigeraar’ Bennie Beck in 2008, waarin hij het beroep van een tot verplichte arbeid gedwongen bijstandsgerechtigde gedeeltelijk honoreerde, leek daarmee in vergelijking met veel andere rechters nog niet eens de beroerdste. Leek.
 Eerder dit jaar kon men namelijk constateren dat deze zelfde rechter bij Utrechtse organisatie OSR Juridische Opleidingen, die onder meer juridische medewerkers van gemeenten als doelgroep heeft, cursussen geeft waarin geleerd wordt hoe men op het gebied van de nieuwe, aangescherpte, bijstandswetgeving door een handige interpretatie daarvan besluiten kan nemen, die weliswaar juridisch dubieus en in strijd met internationale verdragen zijn, maar waartegen de rechter binnen het kader van de Nederlandse wet niets kan ondernemen, en die dus, als men het goed aanpakt, zoals het op de website van OSR heet, judge proof zijn, ‘rechterbestendig’.

Dat de weer verder aangescherpte ‘Wet werk en bijstand’, waarin nu ook een nog verdergaande ‘Tegenprestatie naar vermogen’ - gedwongen tewerkstelling voor bijstandsontvangers - is opgenomen, dubieus is, blijkt onder andere wel uit het advies van de toch als zeer ‘gouvernementeel’ bekend staande Raad van State aan voormalig staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken van 20 mei 2011.* In dat advies  waarschuwt de Raad de staatssecretaris dat ‘spanning…met internationaalrechtelijke verplichtingen - de Raad doelt op artikel 4 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en de verdragen van de Internationale Labour Organisation (ILO) - dient te worden weggenomen door te waarborgen dat de hiervoor bedoelde grenzen worden gerespecteerd’. De staatssecretaris verklaarde in reactie op het advies, in zijn zogeheten ‘Nader rapport’, evenwel dat de Raad dit niet goed zag en er ‘geen spanning ontstaat met de door Nederland in internationaal verband aangegane verplichtingen’. Waarna de wet door beide Kamers werd geloodst, frictie met internationale verdragen of niet.

Honderden gemeenten, waaronder vrijwel alle grote steden, hebben sindsdien dankbaar gebruik gemaakt van de (geenszins kostenloze) diensten van de rechter, aldus een ‘opleidingsmanager’van de organisatie. Hoe de rechterlijke macht met behoud van onafhankelijkheid cursussen kan geven die tot doel hebben zichzelf buiten spel te zetten door besluiten van een andere staatsmacht zogenaamd ‘judge proof’ te maken, is iets dat als een vraagteken ter grootte van een kraai rond mijn hoofd blijft cirkelen.

* Zie link: http://www.gemeenteloket.minszw.nl/dossiers/werk-en-inkomen/wwb/kamerstukken/2011-06-17/Advies-Raad-van-State (vooral de punten 2b en 2c)