Marskramers van de Dood

 Gepubliceerd  6 april 2007, Katholiek Nieuwsblad

De NVVE wil dat mensen die “vanwege hun ouderdom een gebrek aan waardigheid ondervinden” hun leven kunnen beeindigen. De Vereniging levert hiermee een nieuwe bijdrage aan de ‘cultuur van de dood’ en betoont zich wederom een colporteur van Magere Hein. De nieuwe voorzitter van de Nederlandse euthanasieclub NVVE, de deftige Eugène (what’s in a name?) Sutorius, die vorig jaar de uiterst beschaafde Jacob Kohnstamm opvolgde, heeft, zoals hij ons bij zijn aantreden in het programma Buitenhof minzaam glimlachend liet weten, grootse plannen. 

Eugène, met zijn voorkomen van een voorname doch aimabele dorpsdokter uit de dagen van weleer, wil de misverstanden die in binnen- en buitenland over de goede bedoelingen van zijn club bestaan met kracht bestrijden en streeft - op termijn, wanneer ook tragere geesten er rijp voor zijn - naar ruime beschikbaarstelling van een zelfmoordpil, de zgn. pil van Drion (ook wel ‘zwarte pil’ genoemd) voor ons, ‘vrije mensen’, allemaal.

Zodat we, wanneer we voelen dat de dementie ons begint te besluipen, of we oud zijn geworden en eenzaam doordat de dynamische medemens geen zin meer heeft zijn kostbare tijd aan ons te verspillen en ook de schaarse verpleegsters zich wel leukere patiënten kunnen voorstellen, geheel vrijwillig en autonoom een glaasje water kunnen halen om de barmhartige pil mee weg te spoelen. 

Alleen aandacht

Onlangs deden Sutorius en zijn medecolporteurs van de dood, na eerdere successen waardoor men in ons voorlijke land nu ook ongestraft gehandicapte baby’s en andere niet-wilsbekwamen uit hun lijden kan verlossen, een nieuwe poging hun voet weer eens tussen de deur van de Nederlandse samenleving te zetten en alvast een deel van hun vervolgagenda in de publiciteit te parachuteren. In Trouw stelden zij voor een experiment te starten met het faciliteren van zelfmoord door “gezonde, maar levensmoede mensen”, die “vanwege hun ouderdom een gebrek aan waardigheid ondervinden” (afhankelijkheid van anderen, controleverlies et cetera). Dit ‘waardigheidscriterium’ zou dan naast het ‘lijdenscriterium’ in de opnieuw te moderniseren euthanasiewetgeving moeten worden opgenomen. 

Sociale druk

Dat ‘waardigheid’ een eigenschap is die in het denken over mensenrechten als inherent aan het menszijn zelf wordt beschouwd en losstaat van specifieke eigenschappen als leeftijd, autonomie of zelfstandigheid vermelden onze marskramers natuurlijk niet. Evenmin als de bijkomstigheid dat door het voorstellen van dit soort experimenten alleen al de sociale druk op ouderen om euthanasie te plegen door de NVVE en haar geestverwanten opnieuw wordt opgevoerd, zodat het plan vooral goed nieuws is voor erfenisjagers en zelfzuchtige familieleden die liever naar palmbomen aan witte stranden vliegen dan de last van zorg en stervensbegeleiding op zich te nemen. Politici zal aanspreken dat zo tevens de vergrijzingsproblematiek eindelijk eens stevig wordt aangepakt. Ouderen zelf willen echter in overgrote meerderheid helemaal niet dood. Alleen maar een beetje aandacht. 

Savoir vivre

Toevallig viel de lancering van het nieuwe NVVE-plan samen met de boekenweek, waarvan het motto dit jaar de titel van Erasmus Lof der Zotheid, een boekje waarin het thema ouderdom en dood eveneens aan de orde komt, zij het vanuit een heel andere invalshoek dan die van Jacob & Eugène. In het retorische oefenstuk dat het boekje eigenlijk is, laat Erasmus schertsend de gepersonifieerde Zotheid een redevoering houden, maar onderwijst hij feitelijk een praktisch savoir vivre. In hoofdstuk 31 van de Lof nu wordt er fijntjes aan herinnerd “dat de mensen, zelfs wanneer hun levensdraad bijna afgesponnen is en de levensgeesten welhaast geweken zijn, nog maar weinig lust gevoelen de aardse narigheid vaarwel te zeggen. Hoe minder reden er voor hen is om in het leven te blijven, des te meer zijn zij daaraan gehecht”. Opmerkelijk genoeg – je zou toch verwachten dat dit sprankelende werkje naar aanleiding van de boekenweek massaal zou zijn herlezen – werd hieraan in geen enkele reactie op het plan gerefereerd. 

Akelige perversie

In de literatuur vindt men trouwens wel meer krachtige tegengeluiden bij het met name in D66-kring populaire ophemelen van de dood. Te denken valt bijvoorbeeld aan Dylan Thomas’ ontroerende aansporing aan zijn stervende vader: Do not go gentle in that good night… Maar natuurlijk ook aan die passage uit boek 11 van de Odyssee, waarin de schim van de grote Achilles de ronddolende Odysseus, die hem in de Hades komt bezoeken en hem met zijn lot als gestorvene probeert te troosten, maant hem de dood toch niet te prijzen en verklaart liever de minste slaaf te zijn op aarde dan koning over de schimmen in de onderwereld. Op zelfmoord rustte – op een enkele uitzondering als de Stoa na – reeds in de voor-christelijke wijsbegeerte een taboe. Afkeer van Magere Hein is een natuurlijk en universeel gegeven, de Nederlandse ‘cultuur van de dood’, zoals de vorige paus het treffend noemde, een akelige perversie. 

Zou het niet menslievender zijn de ouderen in onze samenleving ook eens met geluiden als de bovengenoemde te confronteren in plaats van hen vrijwel uitsluitend te laten luisteren – zoals pers en media doen – naar listige vermommingen van de duivel als chique Jacob en deftige Eugène, die met hun zalvende woorden over de zegeningen van de zelfgekozen dood suggereren dat de samenleving eigenlijk euthanasie van hen verwacht en hen liever kwijt dan rijk is? Laat hen hun oude botten toch nog even warmen in de zon: die kunnen nog lang genoeg in het donker liggen!