Lezen in Absurdistan

04.11.2008

De leesbevorderingsactie die momenteel in Nederland loopt onder de naam 'Nederland leest' en in het kader waarvan een miljoen Nederlanders op hetzelfde tijdstip hetzelfde boek lezen, is vooral een conformisme-bevorderingsactie en wordt bovendien misbruikt voor politieke/ideologische doeleinden.

Een miljoen Nederlanders zit momenteel allemaal hetzelfde boek te lezen. Dat is hun aangeboden door het CPNB (de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, een samenwerkingsverband van de Nederlandse Boekverkopersbond). Het is het zogenaamde ‘nationale leesboek’, dat inmiddels al voor de derde keer is uitgedeeld in het kader van een landelijke leesbevorderingcampagne. Bij de openbare bibliotheken waar leden het gratis konden afhalen, liep het storm, zoals opgetogen werd gemeld door plaatselijke sufferdjes.

Wat een typisch Nederlands kuddegedrag toch weer: allemaal op hetzelfde tijdstip hetzelfde boek gaan zitten lezen van dezelfde van radio en tv bekende schrijver! Zoals men ook een paar maal per jaar op enkele daartoe uitgeroepen ‘nationale’ dagen in het weekend hordengewijs gaat wandelen of fietsen, al dan niet - ter verhoging van de kneuterigheid - langs molens.

Werden we in 2006 door onze eerste minister tot een arbeidzaam leven aangespoord met de van de copywriters van de Amerikaanse staat Wisconsin (Wisconsin Works) gepikte slogan ‘Nederland werkt’, nu bestookt het CPNB ons met de daarop weer een variatie vormende leuze ‘Nederland leest’, waarmee we worden gemaand na gedane arbeid een verrijkend boek ter hand te nemen. Het idee van deze campagne zelf is trouwens ook weer ontleend aan een Amerikaans model: het oorspronkelijk in Chicago, overigens niet landelijk, maar locaal, gestarte initiatief ‘One Book, One City’.

De voor deze disciplineringmaatregel uitverkoren roman heeft - uiteraard - een modieus thema (de hier te lande sinds enige decennia als superieur beschouwde liefde voor een persoon van hetzelfde geslacht), speelt ter bevordering van de belangstelling van Jan de Loodgieter voor het boek tegen een poenige achtergrond (Nice), en is, om ook voor de snob enige aantrekkingskracht te bezitten, doorweven met opzichtige symboliek c.q. mythologische toespelingen (Orfeus, Oedipus) en voorzien van een motto dat ontleend is aan - surprise! - Sapfo. Kortom, het betreft de roman ‘Twee vrouwen’ van Harry Mulisch.

De Bezige Bij, de uitgever van het boek, heeft Marita Mathijsen bereid gevonden op te treden als nationale juf voor deze bovenmaatse schoolklas van vlijtige lezertjes. Mevrouw Mathijsen is in het dagelijks leven hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de UvA, maar schnabbelt deze maand wat bij als ‘Mulisch-consulent’ bij de uitgever van deze nieuwe Homerus. Iedereen die iets niet snapt bij Mulisch, bijvoorbeeld (een voorbeeldvraag van de website van de uitgever) waarom in ‘De aanslag’ kiespijn zo vaak voorkomt, mag bij haar digitaal zijn vinger opsteken. Want bij een grote geest als Mulisch raakt uiteraard geen tandzenuw ontstoken zonder diepere bedoeling.

Om ook ‘laaggeletterden’ te laten delen in het collectieve leesgenot is eveneens subsidie verleend voor de vervaardiging van een editie waarin alle moeilijke woorden zijn geschrapt en die flink is ingekort, een zogenaamde ‘hertaling’ of ‘leeslicht-editie’. Wie als laaggeletterde in het bezit wil komen hiervan hoeft zich slechts expliciet als zodanig te melden bij de bibliotheekbalie.

Een prominente rol is verder weggelegd voor de nationale nieuwslezer. Zoals eerder bij een voor scholieren bestemd toneelstuk over onze nationale bijdrage aan de oorlog in Afghanistan - de inmiddels smadelijk afgedropen nieuwslezer - Gijs Wanders de ambassadeur was van een pro-oorlog campagne, is de rol van ambassadeur bij deze nationale conformisme-bevorderingsactie weggelegd voor de meer cultureel angehauchte Philip Freriks. Aan diens zijde onthulde de auteur, geregistreerd door alle media, in een park aan de vermaarde Promenade des Anglais te Nice waar een scène uit het boek zich afspeelt, een plaquette, waarmee het park eventjes - voor de duur van de campagne - een tweede naam kreeg: ‘Jardin Harry Mulisch’. Aan deze woorden was - ook voor heel even (Oh gloire éphémère!) – een korte verklaring toegevoegd: ‘écrivain néerlandais, auteur du roman “Deux Femmes”, livre choisi pour la campagne Nederland leest 2008’.

Om de maatschappelijke relevantie van het thema van het boek te onderstrepen traden - ondertussen in het vaderland - tijdens de leesbevorderingactie drie lesbische stellen feestelijk in het huwelijk. En wel in de trein, want de Nederlandse Spoorwegen zijn de hoofdsponsor van het hele gebeuren.

Dat een eerbiedwaardige boekencultuur zich met dergelijke fratsen voor politieke en ideologische doeleinden laat misbruiken en zich daarnaast ook nog in de uitverkoop zet, zoals Ger Groot al eens opmerkte naar aanleiding van leesbevorderingcampagnes onder jongeren, aan wie ook gratis boeken werden uitgedeeld en die daardoor wel de indruk moesten krijgen dat deze dus blijkbaar waardeloos zijn, kan de boekenaansmeerders van het CPNB natuurlijk niets schelen. Evenmin als het feit dat Nederland zich door leesbevordering te koppelen aan ostentatieve homopropaganda internationaal weer eens belachelijk maakt. Want of je nu plavuizen verkoopt of boeken: gepromoot moet er worden en geld is geld.