Apeldoornse dwangarbeiders toen en nu

Louis van Overbeek

Tegenwoordig worden inwoners van de gemeente Apeldoorn niet door een bezettingsmacht gedwongen tewerkgesteld, maar door hun eigen overheid.

In Apeldoorn komt, zo berichtte de Stentor op 11 maart jl., vóór 17 april - de dag waarop Apeldoorn in 1945 bevrijd werd van de Duitsers - een replica van het beeld waarbij, in een zuil van het stadhuis, jaarlijks wordt herinnerd aan de gedwongen tewerkstelling van  Apeldoornse mannen door de toenmalige bezetter in arbeidskamp Rees vlak over de  grens bij Kleef  na de razzia van 1944 in Apeldoorn, waarbij deze mannen werden opgepakt. Zij vertoonden naar de smaak van de nazi’s een te geringe bereidheid zich te melden als werkkrachten bij de Arbeitseinsatz, waartoe zij via de Nieuwe Apeldoornse Courant en later met geluidswagens waren opgeroepen.*

Het nieuwe beeld vormt inmiddels de derde replica van het originele beeld van Tirza Verrips, dat in 2004 werd onthuld, maar dat werd gestolen. Evenals de replica’s ter vervanging van dit object, die na twee nieuwe gevallen van diefstal werden geplaatst.

Beeldje: 'De dwangarbeider'  van Tirza Verrips

Bij deze daden van ultieme respectloosheid, waarvan de laatste gepleegd werd in december 2014, was het de dieven waarschijnlijk te doen om het brons in de beelden, dat echter geen grote buit opleverde: zo’n beeldje is maar dertig centimeter hoog en hol gegoten en levert naar verluidt omgesmolten hooguit 20 euro op: onvergelijkbaar met de emotionele waarde voor de nog overlevenden en nabestaanden.

Verheugend en niet meer dan gepast dus, die door de gemeente bekostigde (ca. 5.000 euro, excl. btw) terugplaatsing van het monument voor de Apeldoornse dwangarbeiders, zeker voor de direct betrokkenen. Tegelijk echter ook wel erg hypocriet waar het de gemeente Apeldoorn aangaat. Want evenals de Duitse bezetter in de oorlog stelt deze gemeente, als zoveel andere Nederlandse gemeenten onder de Participatiewet en haar recente voorgangers, immers ook zelf mensen  - niet alleen mannen trouwens - gedwongen onbetaald ('met behoud van uitkering’) te werk, en wel als zogenaamde ‘tegenprestatie’ voor een bijstandsuitkering. Zij heeft hiervoor zelfs een, iets wat in onberispelijke newspeak ‘Activerium’ heet, opgericht, een gemeentelijk dwangarbeidscentrum. Ook worden bijstandsontvangers verplicht te werk gesteld in wat tot voor kort de sociale werkplaats was.** Extra wrang voor deze nieuwe Apeldoornse dwangarbeiders: deze keer worden zij niet gedwongen tewerkgesteld door een bezettingsmacht, maar door hun eigen overheid, die lak heeft aan internationale mensenrechtenverdragen. Voor schendingen daarvan worden alleen regimes van vroeger en in Verweggistan op de vingers getikt.

* Voor nadere details over de razzia onder en wegvoering van de Apeldoornse mannen in 1944 zie bijv. http://www.apeldoornendeoorlog.nl/monumenten-en-gedenktekens/monumentenlijst/de-dwangarbeider/

** Toevallig zond Nieuwsuur gisteren een reportage uit over de Apeldoornse aanpak van bijstandsgerechtigden: http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2024098-alle-werklozen-naar-de-sociale-werkplaats.html

                                                                                    ***

Vermeldenswaardig lijkt mij nog dat de enige krant die in Apeldoorn verschijnt, de lokale editie van Wegeners De Stentor, heeft geweigerd bovenstaand artikel te plaatsen omdat men mijn ‘vergelijking met de Duitse bezetter…te ver vindt gaan en niet gepast om te plaatsen in ons dagblad’. 

Zoals ik al eens eerder heb betoogd: op zich staat het een krant natuurlijk vrij zelf te bepalen aan welke onderwerpen zij wel en geen aandacht schenkt en welke inzendingen zij wel of niet plaatst. Dit is zelfs een onmisbaar instrument bij het bewaken van haar journalistieke kwaliteit. Deze redactionele vrijheid wordt echter wel - misschien niet in strikt formele, maar toch zeker in (beroeps)ethische zin - kleiner naarmate de monopoliepositie van een krant sterker is en de mate waarin het betreffende onderwerp de kern van de democratie raakt, groter. Wanneer een krant, die een monopoliepositie inneemt, dus besluit geen aandacht te schenken aan zo’n onderwerp of een dergelijk aangeboden stuk niet te plaatsen, maakt zij niet alleen misbruik van haar machtspositie, maar verzaakt zij ook haar meest wezenlijke taak en draagt zij bij aan ondermijning van de democratie. Tevens wekt zij hier de indruk als plaatselijke krant geen kritiek te durven plaatsen op de lokale autoriteiten.

Ook het volgende moet mij naar aanleiding van dit voorval van het hart: bij elke herdenking van de gruwelen die plaatsvonden in het Derde Rijk worden wij weliswaar door de autoriteiten opgeroepen 'niet te vergeten' en 'waakzaam te zijn om te voorkomen dat zoiets ooit nog weer kan gebeuren', maar als iemand dan daadwerkelijk waakzaamheid betracht en parallellen met dat zwarte tijdperk meent te zien in het hier en nu, wordt hem de mond  gesnoerd als hij hierop wil wijzen. Daarmee verworden de woorden van de genoemde autoriteiten tot een zinledige formule die nu eenmaal omwille van de traditie moet worden afgeraffeld en wordt ons feitelijk verboden te proberen lessen te trekken uit het verleden. Het feit dat vergelijkingen met de bezettingsjaren vaak lichtvaardig gebruikt worden mag echter nooit een excuus zijn om hen die serieus op gevaarlijke overeenkomsten willen wijzen te censureren.

PS Graag verwijs ik nog naar een ander artikel waarin de huidige Apeldoornse dwangarbeid aan de orde wordt gesteld van de hand van mr. Denis de Ploeg van het Amsterdamse Advokatenkolletief Oost:

http://akoost.nl/nieuws/participatiewet-en-dwangarbeid 



Trouwens nog wat ontdekt met betrekking tot de gemeente Apeldoorn: deze blijkt sinds enkele jaren arme burgers uit de gemeente nog eens extra te brandmerken door ze gezamenlijk te fotograferen, zie link naar Omroep Gelderland, die hiervan braaf,  zonder er enige kritische vraag over te stellen, op een positief toontje over bericht. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is:

 http://www.omroepgelderland.nl/web/nieuws-1/2044878/minderbedeelden-in-apeldoorn-op-de-foto.htm#.VSpRvpNE6Bk


Het beeld van De Dwangarbeider is zonder dat daar enige ruchtbaarheid aan is gegeven op zijn plek teruggezet op 13-4-2015.